Tumulus van Middelwinden

Over het project

Herwaardering van de site

Na een inspectie en advies van de toenmalige 'Archeowacht' liet de stad Landen in 2015 de bomen en struiken op de tumulus kappen. Sindsdien coördineert Regionaal Landschap Zuid-Hageland het jaarlijkse maaibeheer op de grafheuvel. In 2023 kocht de stad het rechts naastgelegen perceel, dat ze omvormde van akkerland naar grasland in maaibeheer.

De stad plant ook de aankoop van het links aangrenzende perceel om een bufferzone te creëren die de grafheuvel beschermt tegen schade door ploegen en bemesting. Deze zone wordt ingericht als aangename zit- en wandelplek, om het erfgoedverhaal te helpen ontsluiten. Met extra bomen en een haag ontstaat er een groene verbinding in het landbouwlandschap, wat de biodiversiteit bevordert.

De ontsluiting van de tumulus kreeg een erfgoedsubsidie van de provincie Vlaams-Brabant. Hiermee werd onder meer de Archeologiedag in mei 2024 georganiseerd. IOED Zuid-Hageland werkt aan een inrichtingsplan en illustraties om de tumulus en de omgeving verder te ontsluiten in de volgende fase van de inrichtingswerken. Het project loopt tot 24 mei 2026, de erfgoedsubsidie bedraagt 4750 euro.

De tumulus in beeld

Een duik in het verleden

Romeinse periode

Tumuli zijn de enige overgebleven monumentale uitingen van het Romeinse begrafenisritueel in België. Ze liggen meestal op goed zichtbare plekken, zoals langs wegen of bij de rand van een villadomein. De Tumulus van Middelwinden, een grafheuvel uit de 2de eeuw na Christus, werd aangelegd boven een stenen grafkamer met crematieresten van een vooraanstaand Gallo-Romeins persoon. Hoewel er in 19de-eeuwse archeologische artikels wordt gesproken over een nabijgelegen Romeins grafveld, zijn er te weinig aanwijzingen om dit exact te lokaliseren.

Middeleeuwen

In de middeleeuwen ontstond er een kleine woonkern met een kapel nabij de tumulus: Middelwinden, tussen Neerwinden en Overwinden. Hoewel dit gehucht later verdween, bleef de naam verbonden aan de grafheuvel. Op historische kaarten wordt de tumulus aangeduid als 'Tombe Middelwinde', een prominent herkenningspunt in het landschap.

Nieuwe tijd

In de woelige periode van de 16de tot de 18de eeuw verdween het gehucht Middelwinden van de kaart. Ook de tumulus kende een turbulente tijd. Na de Eerste Slag bij Neerwinden in 1693 zouden Franse soldaten de grafkamer hebben geplunderd door op de top van de tumulus een gat te graven, recht naar beneden. Bij de Tweede Slag bij Neerwinden, in 1793, gebruikte het Oostenrijkse leger de tumulus als positie voor kanonnen. Franse kanonskogels boorden zich toen diep in de grafheuvel.

19de eeuw

In de 19de eeuw ging het jonge België op zoek naar een nationale identiteit. Archeologie, een nieuwe wetenschap, en geschiedkunde speelden daarbij een belangrijke rol. In Droog Haspengouw werd doelgericht gezocht naar Romeinse overblijfselen. Twee keer onderging de Tumulus van Middelwinden een opgravingscampagne, in 1864 en 1873. Telkens groeven onderzoekers een horizontale tunnel naar de grafkamer. De eerste campagne werd vroegtijdig stopgezet vanwege instortingsgevaar. De tweede opgraving verliep succesvoller. Een nieuwe gang, haaks op de eerste, bereikte het resterende deel van de grafkamer. Er werden slechts weinig objecten gevonden, wat wees op een eerdere plundering, waarschijnlijk in 1693. Toch bevestigden de schaarse vondsten een datering in de tweede helft van de 2de eeuw.

20ste eeuw

Op 30 december 1933 werd de tumulus officieel beschermd als monument, een van de eerste monumentbeschermingen in België. Bescherming als archeologische site was toen nog niet wettelijk geregeld.