Vestingstad Zoutleeuw archeologisch onthuld

Aan 'de Koepoort' kocht de stad Zoutleeuw twee percelen, waar in de 17de-18de eeuw de punt van het citadel-halfbastion 'Sint-Carolus' lag, met zijn omliggende grachten en wallen.

Via enkele proefsleuven ging het archeologisch studiebureau RAAP in oktober 2024 op zoek naar de precieze ligging en diepte van die gracht- en walsporen en naar eventuele restanten van de 14de-eeuwse stadsmuur. Tijdens dit onderzoek gaven wij op terrein toelichting aan geïnteresseerde bewoners. We mochten ook tweemaal twee klasjes van het vijfde leerjaar ontvangen. Archeologie zo dicht bij hun Sint-Leonardusschool, hoe boeiend!

Op basis van de onderzoeksresultaten bekijken we de mogelijkheden om op termijn die gedempte grachten opnieuw te openen. De uitgegraven grond kunnen we dan als nieuwe wal opwerpen. Zo kunnen we het vestingerfgoed inzetten in de bescherming tegen hoogwater en tegelijk een mooi stukje (natte) natuur creëren. 

"Een citadel in Zoutleeuw? Waar ligt die dan?" Het is een vaak gehoorde uitspraak, zelfs bij Leeuwenaars.

In de 17de en 18de eeuw was die citadel nochtans prominent aanwezig. Nadien begon het verval: gebouwen werden afgebroken, gronden werden verkocht, wallen erodeerden en grachten geraakten opgevuld.

© M. Lodewijckx (KU Leuven)

En toch is de citadel nog aanwezig: met haar weliswaar vervaagde reliëf, met haar archeologisch bodemarchief, verstopt in de ondergrond. De 'Spaanse citadel' werd dan ook beschermd als stadsgezicht in 1987 en als archeologische site in 2016.

Op zaterdag 25 januari 2025, 's avonds na zonsondergang, hebben ruim 400 deelnemers met behulp van fakkels de contour van de citadel in het licht gezet. Het geheel filmden we met drones. 

De aftermovie lanceren wij tijdens de Archeologiedagen op 24-25 mei 2025.

We zetten een 3D-tekenaar aan het werk om de Leeuwse vestingwerken en citadel in beeldvorming te reconstrueren.

De laatste jaren gebeurden er meerdere archeologische onderzoeken in de vestingcontext. Die onderzoeken leverden o.a. info op over de ligging en de diepte van de vestinggrachten. Samen met oude kaarten en afbeeldingen vormt deze info de basis voor een digitaal 3D-model. Wat we niet met zekerheid weten, vullen we aan op basis van algemene vestingbouwkundige principes.

Nieuwsgierig hoe dit allemaal in zijn werk gaat? Kom dan een kijkje nemen in het historisch stadhuis tijdens de Archeologiedagen op 24 en 25 mei 2025.

De Spaanse citadel werd beschermd als archeologische site. De hele stadskern, incl. de voormalige vestinggordel, is een 'archeologische zone'. Wat betekent dit allemaal?
Waar werden er al archeologische onderzoeken gevoerd? Hoe gebeurde dit? Welke info leverde dit op? En ook: wat gebeurt er nu met de vondsten?

We zetten alles op een rijtje tijdens een lezing op donderdag 6 februari 2025 om 19u in De Passant.

Sprekers: Caroline Ryssaert (archeologe bij RAAP) en Marijke Wouters (IOED Zuid-Hageland en halftijds 'stadsarcheoloog' voor Zoutleeuw).

Aan het einde van deze lezing lanceerde IOED-medewerker Tine een vrijwilligersoproep om te helpen met de vondstverwerking. 

Bij enkele recente archeologische onderzoeken was de stad Zoutleeuw de 'opdrachtgever'. De vondsten uit die onderzoeken liggen tijdelijk in de kantoorruimte van de IOED Zuid-Hageland. Tijdelijk, want we willen ze klaarmaken voor overdracht aan een erkend depot én we willen ook eerst enkele stukken tentoonstellen.

Na de lezing over 'archeologie in de vestinggordel' op 6 februari 2025 verzamelden we 15 enthousiaste vrijwilligers die ons willen helpen.

Op 22 maart brachten we in Asse een gezamenlijk bezoek aan het erkende onroerenderfgoeddepot van de provincie Vlaams-Brabant. We kregen er uitleg over de depotwerking en wierpen een blik achter de schermen.
 

Wat gaan we verder nog doen?

• We gaan in kleine groepjes aan de slag met het juist verpakken en labelen van de vondsten. We krijgen hierbij advies van conservatrice Natalie Cleeren. 
  Waar? IOED-bureau in de lakenhalle, Grote Markt te Zoutleeuw.
  Wanneer? Enkele dagen in de loop van 2025; data vast te leggen in samenspraak met de vrijwilligers.
• We dagen de vrijwilligers tot slot uit om zelf een stukje tentoonstelling uit te werken rond hun favoriete object uit de collectie.
  Waar? Voorbereiding op IOED-bureau  - expo in historisch stadhuis.
  Wanneer? Voorbereidingen in najaar 2025 - slotexpo in maart 2026.

© Gaston Pulinckx

Na zijn succesvolle lezing in 2022 over Zoutleeuw als vestingstad, zoomt prof. dr. em. Piet Lombaerde deze keer uit naar de ruimere historisch-ruimtelijke context. Hij gaat daarbij specifiek in op de periode van de Spaanse Successieoorlog (1701-1713). De Franse overheersers pasten toen de vestingwerken van Zoutleeuw gedeeltelijk aan en schakelden de vestingstad in binnen de 'Brabantse linie'.
Deze lezing past inhoudelijk tevens ook binnen onze lezingenreeks over 'De Getestreek, een verhaal van mens en landschap', die wordt ingepland in het voorjaar van 2025.

Datum: donderdag 24 april 2025 om 19u.
Locatie: Cultuurzaal in de Passant, Zoutleeuw

© Rijksmuseum Nederland

We prikkelen de verbeelding en creativiteit van de jonge leerlingen van de Academie Haspengouw Beeld.

Wegdromend bij oude kaarten en schilderijen, fantaserend bij archeologische vondsten, luisterend naar een re-enactmentsoldaat ... 

In de loop van 2025 gaat meester Steven met zijn leerlingen beeldend aan de slag. De creatieve werkjes stellen we tentoon tijdens onze slotexpo in maart 2026.

Sinds de jaren 1980 bestaat er een bewegwijzerde 'vestenwandeling' (4km).
Sinds 2020 kan je het vestinglandschap met de eigen smartphone verkennen, aan de hand van audio en beeldmateriaal (5km). Meer info.
Sinds 2022 hebben we al een vijftal vestenwandelingen aangeboden, gegidst door de stadsarcheoloog en verlevendigd door een re-enactor soldaat.
De interesse was telkens groot! 

Wij werken dit aanbod dan ook met veel enthousiasme verder uit.

• We actualiseren de huidige audiotour.
• We plaatsen nieuwe, duidelijke bewegwijzering op terrein.
• We werken een uitgebreide, papieren wandelbrochure uit.
• We voorzien op de route ook een kinderspeurtocht.
• We leiden streekgidsen op die, samen met een re-enactor soldaat, jouw groep mee op wandeling kunnen nemen.

Timing? Voorbereidend werk in 2025 - lancering van het nieuwe aanbod in maart 2026.

We werken in 2025 ons educatief aanbod verder uit. We beogen daarbij de leeftijdsgroepen tussen 3e leerjaar en 2e middelbaar.

Samen met lokale leerkrachten werken we boeiend lesmateriaal uit voor gebruik in de klas. Maar, we nemen de klas ook mee 'op stap met de musketier'. Dit bestaande wandelaanbod breiden we uit met leuke 'attributen' voor de leerlingen. Inleving ten top!

Ben je leerkracht en heb je interesse om mee na te denken, feedback te geven, ons aanbod te testen, ...? Contacteer ons!

© stad Zoutleeuw

In maart 2026, aan het einde van ons publieksproject, tonen we alle resultaten in een slotexpo in het historisch stadhuis:

• aftermovie van het fakkelevent 'de citadel in vuur en vlam'
• 3D-visualisatie: de 'making-off' en de eindbeelden
• artistieke werkjes van de Academie Haspengouw Beeld
• inhoudelijke neerslag van de lezingen
• terugblik op het werk van de vrijwilligers
• 'favoriete' archeologische objecten, tentoongesteld door de vrijwilligers
• nieuw aanbod aan vestenwandelingen
• educatief aanbod voor scholen
• ...

Dit project wordt gerealiseerd met steun van de Vlaamse Overheid.